سرنوشت ۷۳عضو مجلس خبرگان قانون اساسی ؛از ترور تا نخست وزیری

اقتدارپرس/  متن پیش رو در خبرآنلاین منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست   پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایجاد یک قانون اساسی مدون و جامع به عنوان اولین نیاز کشور اسلامی احساس شد. به همین منظور قرار شد تا با ایجاد مجلسی متشکل از نمایندگان برگزیده مردم، مراحل تدوین قانون اساسی قدم به قدم طی شود و سرانجام با عبور از مرحله همه پرسی، مهر تأیید نهایی بر آن زده شود.  به همین منظور بود که با پیشنهاد آیت الله طالقانی، تصمیم گرفته شد تا در داوزدهمین روز مرداد سال ۵۸، مردم پای صندوق رأی آمده و اعضای خبرگان قانون اساسی را انتخاب کنند. سرانجام ۷۳ عضو از گروه‌های و گرایش‌های مختلف مذهبی و سیاسی دور هم جمع شدند، تا با حضور در مجلس خبرگان قانون اساسی راه را برای ایجاد قانون اساسی جمهوری اسلامی مهیا کنند. این هم اندیشی گروه‌های مختلف سیاسی و مذهبی نزدیک به سه ماه زمان برد و آخرین جلسه‌اش در تاریخ ۲۴ آبان ۱۳۵۸ برگزار شد تا پس از آن نوبت به نظرخواهی از مردم برسد. یازدهمین و دوازدهمین روز از آذرماه سال ۵۸ به روز رأی گیری در مورد قانون اساسی اختصاص یافت و سرانجام قانون اساسی کشورمان با ۹۹٫۵ درصد آراء موافق مردم به تصویب رسید.  اما در میان تمام راه‌هایی که برای شکل گیری قانون اساسی طی شد، نمی‌توان به راحتی از تلاش چهره‌هایی همچون باهنر، آیات بهشتی، طالقانی یا سحابی، دستغیب و… -که برخی از آنها با شهادت رسیدند یا از ادامه همراهی با انقلاب جای ماندند- عبور کرد و نقش آنها را برای تدوین قانون اساسی نادیده گرفت.  نمی‌توان از زحمات تنها بانوی عضو مجلس خبرگان قانون اساسی چشم پوشید و فراموش کرد که چه چهره‌هایی روزگاری در قامت نماینده مردم راهی مسئولیت سخت تدوینگری قانون اساسی شدند و پس از پایان کارشان در این مجلس، چه مسیری را انتخاب کردند.   در فهرست زیر مروری اسامی اعضای مجلس خبرگان قانون اساسی، مسئولیت ها و سرنوشت آنها اشاره شده است:   1. محمدجواد حجتی کرمانی او که به عنوان نماینده استان کرمان به عضویت مجلس خبرگان قانون اساسی درآمد، توانست پس از این مجلس نمایندگی مجلس شورای اسلامی و مشاور آیت‌الله خامنه‌ای در زمان ریاست‌جمهوری‌اش و همچنین عضویت در مجلس خبرگان را در پرونده کاری خود ثبت کند.  او که سال‌هاست با عضویت در شورای عالی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی از سیاست فاصله گرفته و مشغول تألیف است، در آخرین اقدام سیاسیش برای حضور در پنجمین دوره مجلس خبرگان با سد رد صلاحیت مواجه شد و از حضور در این مجلس بازماند.  2. سید محمد بهشتی آیت الله سیدمحمد بهشتی در جایگاه نائب رئیس در این مجلس حاضر شد. او پس از این مجلس، در سمت‌هایی همچون رییس دیوان عالی کشور، دبیرکل حزب جمهوری اسلامی و همچنین شورای موقت ریاست جمهوری  نیز عهده دار مسئولیت شد. اما سرانجام در هفتم تیرماه سال ۶۰ در جریان انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی شهید شد.  3. حسن آیت او جز هیئت‌رئیسه مجلس خبرگان قانون اساسی بود و سمت دبیری مجلس خبرگان قانون اساسی بر عهده داشت. او پس از مجلس خبرگان قانون اساسی، نماینده تهران در اولین دوره مجلس شد و سرانجام در ۱۴ مرداد ۱۳۶۰ در مقابل منزل مسکونی‌اش ترور و به شهادت رسید.  4. حسن عضدی او عضو هیئت‌رئیسه و منشی خبرگان قانون اساسی بود. بعدها سمت‌هایی همچون ریاست سازمان سنجش آموزش کشور و معاونت وزارت فرهنگ و آموزش عالی را نیز به دست آورد. او نیز همچون چند تن دیگر از اعضای حزب جمهوری در روز هفتم تیر ۱۳۶۰ در جریان بمب‌گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی شهید شد.  5. محمود روحانی نماینده خراسان و عضو هیئت‌رئیسه (منشی) خبرگان قانون اساسی بود.  6. آیت الله سید محمود طالقانی او به عنوان عضو وارد مجلس خبرگان قانون اساسی شد اما تنها پس از گذشت یک ماه از شروع کار این مجلس، یعنی در شهریور سال ۵۸ به دلیل عارضه قلبی درگذشت. طالقانی از مبارزان انقلاب ۵۷ بود و پس از ترور مرتضی مطهری، ریاست شورای انقلاب را برعهده گرفت.  7. میرعبدالکریم موسوی اردبیلی میرکریم موسوی کریمی معروف به سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی علاوه بر عضویت در خبرگان قانون اساسی، در دوره اول مجلس خبرگان رهبری حضور داشت. او رئیس شورای عالی قضایی ایران و رئیس دیوان عالی کشور از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۸ بود و اکنون ریاست دانشگاه مفید در قم را بر عهده دارد.   8. محمد جواد باهنر محمدجواد باهنر پس از انقلاب مسئولیت‌هایی همچون عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی و نماینده مردم تهران در مجلس را به نام خود ثبت کرد. او پس از برکناری بنی صدر به عنوان نخست وزیر به دولت پیوست اما سرانجام در انفجار دفتر نخست وزیر به شهادت رسید.  9. ابوالحسن بنی‌صدر بنی صدر نیز یکی از اعضای این مجلس بود که چند ماه پس از حضور در مجلس خبرگان قانون اساسی و همزمان با استعفای دولت موقت مهدی بازرگان، راهی کرسی ریاست جمهوری شد. او در آبان سال ۵۸ به عنوان رئیس جمهور کشورمان شناخته شد و در مدتی کوتاهی یعنی خرداد سال ۶۰ با رأی نمایندگان مجلس از این سمت کنار گذاشته شد. او زنده هست و در کشور فرانسه به سر می‌برد.  10.  سید عبدالحسین دستغیب او نمایندهٔ استان فارس در مجلس خبرگان قانون اساسی بود. ۲۰ آذر ۱۳۶۰ پس از اقامه نماز در یک حمله انتحاری به شهادت رسید و  “سومین شهید محراب” نام گرفت.  11.  منیره گرجی‌فرد منیره علی مشهور به منیره گرجی، « تنها زن تدوینگر قانون اساسی»لقب گرفته است. او به عنوان عضو در مجلس خبرگان قانون اساسی حاضر شد و حضورش در این مجلس پایانی بر فعالیت‌های سیاس‌اش بود. گرجی پس از اتمام کار مجلس خبرگان قانون اساسی، به فقه، تفسیر احکام و اخلاق در حوزه علمیه پرداخت. او به دلیل کهولت سن خانه نشین شده است.  12.  مرتضی حائری یزدی او از استان مرکزی راهی مجلس خبرگان قانون اساسی شد و از اتمام مسئولیتش در این مجلس به تدریس در حوزه علمیه پرداخت و سرانجام در سال ۶۴ دار فانی را وداع گفت.  13. حسینعلی منتظری او در سال ۵۸ ریاست مجلس خبرگان قانون اساسی را برعهده داشت.قائم مقام رهبری نیز از جمله مسئولیت‌های منتظری بود که عزل شد. او سرانجام در سال ۸۸ و در سن ۸۷ سالگی در قم درگذشت.  14.  عبدالله جوادی آملی این مرجع تقلید، علاوه بر حضور در این مجلس، تجربه مجلس خبرگان اول و دوم نیز درک کرده است.  جوادی آملی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است و سال‌ها نیز به عنوان امام جمعه موقت قم، اقامه نماز میکرد اما سرانجام در سال ۸۸ از این سمت به دلایل نامعلومی استعفا داد.  15.  سید محمد خامنه‌ای برادر بزرگ آیت‌الله خامنه‌ای و رئیس بنیاد ایران‌شناسی و بنیاد حکمت اسلامی صدرا است و همچنین به عنوان منتخب مردم خراسان در ادوار اول و دوم راهی مجلس شورای اسلامی شد.  16.  ابوالقاسم خزعلی نماینده مردم سمنان در مجلس خبرگان قانون اساسی و همچنین سه دوره حضور در مجلس خبرگان از جمله فعالیت‌های سیاسیش به شمار می‌آید. او پس از استعفای مهدوی کنی در بهمن ۱۳۵۹ با حکم آیت الله خمینی به عنوان یکی از شش فقیه به عضویت شورای نگهبان منصوب شد و اما سرانجام در مرداد ۱۳۷۸ از عضویت در این شورا استعفا داد. مدیریت بنیاد بین‌المللی غدیر نیز از جمله فعالیت‌های اصلی او تا زمان فوتش یعنی  ۲۵ شهریور ۹۴ به شمار میرفت.  17. ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعه که حضورش در مجلس خبرگان قانون اساسی را باید تنها سمت سیاسیش دانست. او پس از این مجلس به تدریس و تألیف پرداخت.  18.  علی‌اکبر مشکینی او در تیرماه ۱۳۶۲ یعنی از زمان تأسیس مجلس خبرگان رهبری به ریاست این مجلس منصوب شد و تا سال ۱۳۸۶ که بر اثر بیماری درگذشت همین سمت را داشت.  19. لطف‌الله صافی گلپایگانی او از مراجع تقلید شیعه است که در قم زندگی می‌کند.در سال ۱۳۵۹ نیز از سوی آیت‌الله خمینی به‌عنوان دبیر شورای نگهبان انتخاب شدند و سرانجام پس از گذشت هشت سال یعنی در سال ۶۷ از این سمت استعفا دادند. ایشان نیز به تدریس و تألیف مشغول هستند.  20. عزت‌الله سحابی او به عنوان رئیس شورای فعالان ملی و مذهبی، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی شد. سحابی همچنین با رأی مردم تهران در مجلس اول حضور یافت. عزت‌الله سحابی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۷۶ از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شد.سرانجام در سال ۱۳۹۰ در بیمارستان درگذشت.  21. جعفر سبحانی از مراجع تقلید و اساتید حوزه علمیه قم هستند که تنها حضور سیاسی‌شان، عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی بود.  22. محمد یزدی ایشان از دوره دوم تا چهارم عضو مجلس خبرگان بودند و در چهارمین دوره نیز به کرسی ریاست این مجلس دست یافتند. اما در انتخابات پنجمین دوره مجلس خبرگان نتوانستند رای کافی را کسب کنند.  23. سید اسماعیل موسوی زنجانی او که نماینده ولی‌فقیه و امام‌جمعه استان زنجان بود در سال  ۸۱ بر اثر ایست قلبی درگذشت.  24. سید عبدالله ضیائی‌نیا او پس از آنکه دوره فعالیتش در خبرگان قانون اساسی به عنوان نماینده مردم گیلان به پایان رسید، به حوزه رفت و به تدریس پرداخت. سرانجام در سال ۱۳۶۸ در اثر بیماری درگذشت.  25. عبدالرحمان قاسملو او که به عنوان یکی از اعضای به مجلس خبرگان قانون اساسی معرفی شده بود، پس از آنکه حزب متبوعش از سوی نظام جمهوری اسلامی غیرقانونی اعلام شد،‌ از حضور در این مجلس بازماند. او که رهبر حزب دموکرات کردستان را برعهده داشت در سال ۶۸ درگذشت.  26. میرزا محمدعلی انگجی نماینده تبریز در خبرگان قانون اساسی بود و در دوره اول مجلس خبرگان رهبری هم حضور داشت. او روز ۱۵ خرداد ۱۳۶۲ در مصلای امام خمینی درگذشت.  27. میرزا محمد انواری او توانست پس از حضور در  خبرگان قانون اساسی، سه دوره نماینده مردم هرمزگان در مجلس خبرگان باشد و سرانجام خرداد ۱۳۸۱ درگذشت.  28. علی‌محمد عرب حضور در این مجلس به عنوان تنها فعالیت سیاسی او یاد میشود، البته عرب در دور دوم مجلس شورای اسلامی کاندیدای دفتر تحکیم وحدت بود.  29. هادی باریک بین او در دوره های اول و چهارم مجلس خبرگان رهبری عضو بوده و اکنون نیز نماینده قزوین در مجلس خبرگان رهبری است.  30. محمدتقی بشارت او نماینده مردم کهگیلویه و بویراحمد در خبرگان قانون اساسی بود. او سرپرستی بنیاد شهید و کمیته انقلاب اسلامی سمیرم را نیز بر عهده داشت. بشارت در دوره اول مجلس شورای اسلامی نماینده سمیرم بود که ۷ دی‌ماه ۱۳۶۰ از سوی مجاهدین خلق کشته شد.  31. سرگن بیت اوشانا کوگ‌تپه او نماینده آشوریان و کلدانی‌ها در خبرگان قانون اساسی و همچنین نماینده آشوریان در دوره اول مجلس بود. او بعدها به دلیل همکاری با حزب توده بازداشت شد و اما بیماریش او را از زندان آزاد و راهی خانه کرد و سرانجام در سال ۱۳۶۷ درگذشت.  32.  عزیز دانش‌راد نماینده کلیمیان در خبرگان قانون اساسی بود و بعد از این مجلس پست و سمت سیاسی و مدیریتی نداشت.  33.  جعفر افروغ میرزا جعفر اشراقی معروف به جعفر افروغ در سال ۱۳۷۹ درگذشت. او پس از پایان کار مجلس خبرگان قانون اساسی، به تبریز بازگشت و در آنجا به تدریس و تبلیغ مشغول بود.  34.  میرزا علی فلسفی (تنکابنی) او پس از خبرگان قانون اساسی سمتی نداشت و در سال ۱۳۸۴ در سن ۸۵ سالگی درگذشت.  35.  جلال‌الدین فارسی ، عضو ستاد انقلاب فرهنگی و نماینده دوره دوم مجلس شورای اسلامی بود. او نخستین نامزد حزب جمهوری اسلامی در اولین انتخابات ریاست جمهوری در ایران بود، اما پس از اینکه در مورد “ایرانی‌الاصل” بودنش تردیدهایی مطرح شد، از نامزدی در انتخابات کناره‌گیری کرد.   36.  جواد فاتحی او که از استان کردستان راهی مجلس خبرگان رهبری شده بود، بعد از پایان مجلس خبرگان قانون اساسی به تدریس علوم دینی در حوزه‌های علمیه و نیز مراکز آموزشی پرداخت.  37.  محمد فوزی بعد از خبرگان قانون اساسی به ارومیه رفت و در تأسیس کمیته‌های انقلاب اسلامی نقش داشت. او سپس برای تحقیق و تدریس به قم رفت و در سال ۱۳۸۶  درگذشت.  38.  علی قائمی امیری او که در دوره اول مجلس ملی عضو هیئت رئیسه بود، پس از خداحافظی با از مجلس خبرگان قانون اساسی، برای تدریس به دانشگاه بازگشت.  39.  سید موسی موسوی قهدریجانی قهدریجانی نماینده کرمانشاه در مجلس خبرگان قانون اساسی بود.او در حال حاضر قائم‌مقام مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است.  40.  سید علی‌اکبر قریشی نماینده آذربایجان غربی در مجلس خبرگان قانون اساسی که در دوره‌های اول، دوم ، چهارم و پنجم مجلس خبرگان رهبری نیز حضور یافته است.  41.  علی گلزاده غفوری علی گلزاده غفوری، روحانی و حقوقدانی بود که پس از خبرگان قانون اساسی، عضو دوره اول مجلس شد. گلزاده غفوری ۱۱ دی‌ماه ۱۳۸۸ درگذشت.  42.  سید عبدالکریم هاشمی نژاد دبیر حزب جمهوری اسلامی در مشهد که در سال ۱۳۶۰ در محل دفتر این حزب در مشهد شهید شد.  43.  عبدالرحمن حیدری نماینده ایلام در خبرگان قانون اساسی که تجربه حضور در مجلس خبرگان رهبری را نیز داشت و در سال ۶۵ درگذشت.  44.  سید منیرالدین حسینی الهاشمی ، نماینده فارس در این مجلس بود. او از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و اسفند ۱۳۷۹ درگذشت.  45.  سید محمدعلی موسوی جزایری او در حال حاضر عضو مجلس خبرگان رهبری است.  46.  محمد کرمی او پس از پایان کار مجلس خبرگان قانون اساسی به اهواز بازگشت و تا ۹ بهمن ۱۳۸۱ که درگذشت به تدریس علوم دینی پرداخت.  47.  سید جعفر کریمی دیوکلایی از مازندران در مجلس خبرگان قانون اساسی حضور داشت در حال حاضر رئیس شورای استفتائات رهبر جمهوری اسلامی است. او عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است.  48.  حسین خادمی اولین جلسه مجلس خبرگان قانون اساسی با ریاست سنی او آغاز شد نماینده اصفهان در مجلس خبرگان رهبری در پرونده کاریش ثبت کرده بود و در سال ۶۳ درگذشت.  49.  هرایر خالاتیان نماینده ارامنه تهران و شمال کشور در خبرگان قانون اساسی بود. او در دوره اول عضو مجلس شد و پس از پایان دوره اش از سیاست فاصه گرفت. سال ۶۷ درگذشت.  50.  سید حسن طاهری خرم‌آبادی عضو مجلس خبرگان رهبری و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود که دوره چهارم شورای نگهبان به‌عنوان یکی از فقهای این شورا منصوب شد. او ۱۶ شهریور ۱۳۹۲ درگذشت.  51.  سید محمد کیاوش نماینده اهواز در دوره اول مجلس شورای اسلامی بود و در جریان بمب‌گذاری هفت تیر ۱۳۶۰ مجروح شد.  52.  میر اسدالله مدنی دهخوارقانی او از همدان راهی مجلس خبرگان قانون اساسی شد. در سال ۱۳۶۰ حین اقامه نماز، مورد سوءقصد قرارگرفته وشهید شد. از او در ایران با عنوان «دومین شهید محراب انقلاب اسلامی» یاد می‌شود.  53.  رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای بعد از انقلاب در مقام استانداری آذربایجان شرقی فعالیت کرده و از جمله نمایندگان آذربایجان در خبرگان قانون اساسی بود.  54.  عبدالعزیز ملازاده رهبر اهل سنت در سیستان و بلوچستان بود که در سال ۱۳۶۶ درگذشت.  55.  سیدکاظم اکرمی نماینده دور اول مجلس شورای اسلامی و وزارت آموزش و پرورش در دولت دوم میرحسین موسوی از جمله تجربه‌های کاری اکرمی است. او  در انتخابات مجلس ششم کاندیدا بود، اما در دور دوم شکست خورد.  56.  حمیدالله میرمرادزهی نماینده سیستان و بلوچستان در خبرگان قانون اساسی پس از پایان دوره این مجلس به وکالت پرداخت.  57.  سید محمدحسن نبوی در سال ۱۳۶۰ پس از کشته شدن عباس حیدری، نماینده بوشهر در مجلس اول شورای اسلامی، در انتخابات میان‌دوره‌ای به مجلس راه یافت. او در دوره‌های دوم و سوم مجلس شورای اسلامی هم حضور داشت. او سال  ۱۳۸۱ درگذشت.  58.  سید احمد نوربخش نماینده چهارمحال و بختیاری در خبرگان قانون اساسی اما بعدازاین مجلس به تدریس مشغول شد.  59.  سید اکبر پرورش او سکاندار وزارت آموزش پرورش در دولت‌های باهنر و میرحسین موسوی رسید. او در سال ۱۳۶۰ از سوی رئیس‌جمهور وقت، آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان نخست‌وزیر به مجلس پیشنهاد شد اما رأی اعتماد نگرفت. آقای پرورش عضو مجلس خبرگان رهبری و دو دوره نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی بود و در دی ۱۳۹۲ درگذشت.  60.  محمدمهدی ربانی املشی پس از نمایندگی گیلان در خبرگان قانون اساسی بر مسند دادستان کل کشور نشست و به عضویت شورای نگهبان درآمد. او در شهریور ۱۳۶۰ از سوءقصد جان سالم به در برد.نائب رئیس مجلس شورای اسلامی دوم نیز از جمله فعالیت‌های او بود.ربانی در سال ۱۳۶۴ بر اثر بیماری درگذشت.  61.  عبدالرحیم ربانی شیرازی او عضو شورای نگهبان و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و در سال ۶۰ درگذشت.  62.  حسینعلی رحمانی در دوره‌های اول و دوم مجلس شورای اسلامی نماینده مردم بیجار بود.  63.  محمد رشیدیان رشیدیان دیگر نماینده خوزستان در مجلس خبرگان رهبری که در دوره‌های اول، دوم، سوم و ششم نماینده مجلس شورای اسلامی بود. رشیدیان ۲۸ خرداد ۹۲ درگذشت.  64.  محمد صدوقی محمد صدوقی، امام‌جمعه یزد بود که ۱۱ تیرماه ۱۳۶۱ در نماز جمعه این شهر و در اثر یک عملیات انتحاری به شهادت رسید.  65.  رستم شهزادی پیشوای دینی زرتشتیان ایران بود که ۲۳ اسفند ۱۳۸۷ درگذشت.  66.  عباس شیبانی او که توانست پنج دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی را تجربه کند، در حال حاضر عضو شورای شهر تهران است.  67.  ابوالحسن شیرازی دو دوره در مجلس خبرگان رهبری به عنوان نماینده استان خراسان حضور داشت و ۱۶ مرداد ۷۹ درگذشت.  68.  سید محمدباقر سلطانی طباطبایی بروجردی او که پدر همسر سیداحمد خمینی بود، پس از مجلس خبرگان قانون اساسی به تدریس پرداخت و سرانجام در سال ۷۶ درگذشت.  69.  میر ابوالفضل موسوی تبریزی  نماینده مجلس شورای اسلامی در دوره اول و دوم، نماینده مجلس خبرگان رهبری در سه دوره، رئیس دیوان عدالت اداری و نیز دادستان کل کشور بود. در سال ۸۲ درگذشت.  70.  حبیب‌الله طاهری طاهری تا دی‌ماه ۸۷ که درگذشت. او عضو و سخنگوی جامعه روحانیت مبارز استان مازندران و همچنین نماینده بنیاد بین‌المللی غدیر در استان گلستان بود.  71.  سید جلال طاهری اصفهانی او چندین دوره نماینده اصفهان در مجلس خبرگان رهبری و اولین امام‌جمعه شهر اصفهان بود. طاهری روز ۱۲ خرداد ۱۳۹۲ در اصفهان درگذشت.  72.  میرزا جوادآقا تهرانی بعد از نمایندگی خراسان در خبرگان قانون اساسی به حوزه علمیه مشهد رفت. او دوم آبان ۱۳۶۸ به دلیل بیماری کبد درگذشت.  73.  شیخ علی تهرانی علی مرادخانی ارگنه معروف به شیخ علی تهرانی او از خراسان به مجلس خبرگان قانون اساسی راه یافته بود.